Archiwum Państwowego Muzeum Historii Religii

Archiwum Państwowego Muzeum  Historii  Religii

(AGMIR)

1981186,  Sankt  Petersburg ul. Pocztamskaja 14

Charakterystyyka dokumentów:

43 zespoły,  około 24 000  jedn. archiwalnych

(XV- połowa XX w.)

Materiały dotyczące historii Kościoła katolickiego

w Rosji, przechowywane w archiwum GMIR

            Muzeum Historii Religii zbiera i eksponuje przedmioty, dokumenty, materiały posiadające wartości poglądowe i artystyczne, mówiące o wierze różnych narodów, o historii wielkich religii światowych, o filozofii religijnej i duchownych dociekaniach człowieka od czasów starożytnych do chwili obecnej. Założone zostało w 1931 r. z inicjatywy etnografa W. Bogoraz-Tana. Kolekcje muzeum formowały się w wyniku działalności jego pracowników zbierających odpowiednie materiały i dzięki eksponatom dostarczanym przez ekspedycje archeologiczne i etnograficzne. Nieco później w ich skład weszły zespoły zlikwidowanych muzeów: Muzeum Antyreligijnego w Leningradzie (1930-1937) i Centralnego Muzeum Antyreligijnego w Moskwie (1928-1946). Obecnie muzeum wzbogaca swe zbiory nabywając poszczególne przedmioty (w tym dokumenty i książki rękopiśmienne) u osób prywatnych.

            Archiwum Naukowo-Historyczne GMIR zostało utworzone z materiałów dokumentalnych wchodzących wcześniej do zespołu przedmiotowego muzeum. Część zespołów  przybyła z Centralnego Archiwum Literatury i Sztuki w Moskwie, a niewielkie kolekcje dokumentów – z Centralnego Muzeum Historycznego i Archiwum Akademii Nauk. Ogółem w archiwum  przechowywanych jest 24150 jednostek archiwalnych. Ramki chronologiczne tych materiałów:  od końca XV w. do lat 70-tych XX w.

            W skład  archiwum wchodzą zespoły: instytucji państwowych (Muzeum Historii Religii, Centralne Muzeum Antyreligijne); organizacji społecznych (Moskiewskie Towarzystwo Wegetarianów, Zjednoczona Rada Wspólnot Religijnych Przeciwko Obowiązkowi Służby Wojskowej); redakcje czasopism („Głos Tołstoja i Jedność”, „Wiadomości Synodu Swiętego”); wydawnictwa  „Wolne Słowo”. Wśród spuścizny archiwalnej największy jest zespół W.Boncz-Brujewicza  z bogatym zbiorem materiałów dotyczących historii sekciarstwa; są tu też zespoły działaczy religijnych: Jana Kronsztackiego  (I. Sergijewa), duchoborcy  Makasiejewa, mułły Szamsutdinowa, tołstojowców P.Biriukowa, I. Tregubowa,  J. Mołostowowej, historyka cerkwi prawosławnej N. Subbotina,  orientalisty M. Ławrowa, profesorów-historyków S. Łozińskiego i M. Scheinmana.

            Część materiałów połączona została w kolekcje tematyczne: „Książki rękopiśmienne”, „Historia wolnomularstwa”, „Historia sekciarstwa” i „Sobór Kazański”.  Archiwum zbiera i przechowuje materiały dotyczące historii różnych wyznań,  prądów i organizacji religijnych, dokumenty osobiste działaczy religijnych, traktaty teologiczne, prace z dziedziny religioznawstwa.  Najszerzej przedstawione są w archiwum materiały dotyczące historii różnych prądów sekciarskich, zarówno o charakterze protestanckim (baptyści, adwentyści, świadkowie Jehowy, mennonici, sztundyści),  jak i tych, które powstały w łonie prawosławia (skopcy, duchowni chrześcijanie, mołokanie, duchoborcy, abstynenci). Bardzo różnorodny jest zbiór dokumentów dotyczących historii rosyjskiego prawosławia i starowierstwa – dekrety oficjalne, dokumenty majątkowo-gospodarcze cerkwi i wspólnot, programy i cykle wakładów szkół duchownych, dzieła teologiczne i  cerkiewno-historyczne, literatura polemiczna.

            W archiwum znajdują się również materiały dotyczące historii islamu, buddyzmu, wolnomularstwa i wyznań tradycyjnych.

Kompleks materiałów mówiących o historii Kościoła katolickiego w Rosji jest stosunkowo niewielki, składa się z poszczególnych dokumentów i małych grup specjalnie dobieranych materiałów. Są tu traktaty teologiczne, dokumenty poszczególnych parafii, fragmenty archiwów diecezjalnych, zapisane kazania.

Zespół 1 – (1932-1980) – 286 jedn. arch.

                Muzeum Historii Religii (1932-1999)

Inwentarz 1

             Artykuły dotyczące historii Kościoła katolickiego w Europie Zachodniej w średniowieczu, historii inkwizycji, historii wczesnego franciszkaństwa.

Zespół  2  – (XVII w. – lata 50-te XX w.) – 9045  jedn. arch.

                W. Boncz-Brujewicz (1873-1955) – państwowy i partyjny działacz ZSSR, dyrektor Muzeum Historii Religii, doktor nauk historycznych.

Inwentarz  25

            Oficjalna dokumentacja dotycząca spraw wyznań obcych (1878-1911):

  • o zmianie przepisów prawnych dotyczących zmiany wyznania;
  • o stosunku państwa do poszczególnych wyznań;
  • o zezwoleniu na odprawianie nabożeństw nie prawosławnych  i o budowie domów modlitewnch;
  • o stowarzyszeniach religijnych przedstawicieli wyznań obcych;
  • o klasztorach  rzymskokatolickich;
  • o wydaniu przepisów odnośnie sekty mariawitów.

Inwentarz  26

            Kolekcja wycinków z gazet dotyczących religii i  cerkwi (1895-1934):

  • o sekcie mariawitów;
  • o rusko-katolikach (katolicy obrządku wschodniego) w Piotrogradzie.

Inwentarz  28

            Poszczególne dokumenty:

  • A. Nating, artykuł „Wielka schizma w Kościele katolickim. Hus. Sobór Konstantyński” 1909 r.;
  • Podanie parafian kościoła św. Kazimierza do Sownarkomu, zawierające protest przeciwko aresztowi metropolity Roppa, a także  przeciwko konfiskacie archiwów i nacjonalizacji majątku kościelnego;
  • L. Fiodorow, list  do W. Boncz-Brujewicza, zawierający protest przeciwko sformułowaniom  umowy typowej między władzami terenowymi i parafiami katolickimi. 

Inwentarz  29

            Fotografie mapy ludności różnych guberni Rosji według wyznań.

Zespół  4 (1918-1940) – 223 jedn. arch.

P. Krasikow (1870-1939) –  działacz państwowy i partyjny ZSSR, prokurator  Republiki Rosyjskiej, redaktor czasopism „Rewolucja i Cerkiew”

 i  „Walczący Ateista”.

Inwentarz  1

  • korespondencja  z E. Walshem, dyrektorem naczelnym Papieskiej Pomocy Rosji w sprawie zamknięcia kościołów katolickich  w Piotrogradzie (1923) –kopie;
  • listy A. Łysakowskiego, posłańca Omskiego Rządu Tymczasowego Rosji (adm.Kołczak) do ministra spraw zagranicznych  S. Sazonowa  o stanowisku Watykanu  odnośnie Sowieckiej Rosji,  Polski,  Ukrainy i Litwy (1919 r.)- kopie;
  • podanie robotników Zakładu Iżorskiego do prokuratora ZSSR w związku z aresztem proboszcza kościoła św. Piotra i Pawła –M. Dmowskiego.

Zespół  30 (1928-1946) – 324 jedn. arch.

Centralne Muzeum Antyreligijne w Moskwie (1924-1943)

Inwentarz  1

            Borowiński. Polska. Zarys historii kościoła. 1938 r.

Zespół  32  (1905-1955) – 81 jedn. arch.

            S. Łoziński – historyk, doktor nauk historycznych, profesor Uniwersytetu Leningradzkiego (1874-1945)

Inwentarz 1

  • artykuły dotyczące historii Kościoła katolickiego w wiekach średnich i w czasach nowożytnych;
  • „Katolicy w Rosji w XVI-XVII w.” (rozdział dla podręcznika historii religii i ateizmu – 1940 r.)

Zespół 39 (1927-1975) – 375 jedn. arch.

            M. Scheinman, profesor, historyk.

Inwentarz 1

  • artykuły zawierające problematykę historii katolicyzmu “Czasy Najnowsze”;
  • „O stanowisku Watykanu w sprawie polskiej ( koniec XIX w. –  pocz. XX w.)” 1965 r.

Kolekcja III (XV-XX w.) – 925  jedn. arch.

            Książki (rękopisy) i akta.                                                                                

Inwentarz  1                                                                                                   Książki rękopiśmienne w języku rosyjskim:

  • krótki katechizm dla uczących się w rosyjskich szkołach i będących wyznawcami wiary rzymskokatolickiej (1861 r.)
  • Mariawici. Historia sekty w Polsce (1915-1918)

Inwentarz  3

            Książki rękopiśmienne i akta w języku polskim:

  • korespondencja  kościelno-administracyjna, listy arcybiskupa warszawskiego (1816-1819; 1856-1886),
  • archiwum diecezji jeżowskiej (XIX w.)
  • dokumenty kościoła w Jeżowie (diecezja warszawska)- korespondencja księdza z administracją, rejestracja aktów stanu cywilnego, wykaz należnych kościołowi dziesięcin  (1825-1855);
  • materiały rewizji kościoła lachszyńskiego (1842);
  • księga rozchodów i przychodów kościoła w Dawidgorodku (1816-1869);
  • parafia w Łonce powiatu nowomiejskiego- materiały dotyczące historii parafii i cudownego obrazu Matki Boskiej zebrane przez K. Kosińskiego (1884);
  • klasztor dominikański w Słonimiu – księga podatkowa;
  • bractwo przy kościele Niepokalanego Poczęcia NMP – inwentarz majątku i księga rozchodów;
  • zbiory kazań niedzielnych i świątecznych  na tematy dotyczące moralności  chrześcijańskiej (XVIII-XIX w.)
  • zbiory budujących tekstów i pouczeń,
  • dzieła teologiczne – L. Włosowicz. Teologia moralna (1779); W. Witnowski.
  • zbiór medytacji duchownych  (1884-1885); L. Wasilkowski. Pośrednictwo Najśw. Maryi Panny w teologii św. Tomasza z Akwinu (1930);
  • zasady pobożności chrześcijańskiej dla osób świeckich; zasady i zalecenia dla zakonników;
  • historia kościoła (1896-1900);
  • cykl wykładów z historii kościoła  (prof. K.Kaptak , 1935-1936);
  • komplet czasopism „Miesięcznik Seminarium Metropolitalnego w Petersburgu” (1905-1908);
  • kronika grupy skautów-seminarzystów  im. Biskupa Z.Łozińskiego w Pińsku (1935-1938);
  • wiersze na tematy religijne, moralne i patriotyczne;
  • dokumenty kościoła  grekounickiego  w Brześciu (XVIII-XIX w.) oraz klasztoru bazyliańskiego  i kościoła w Róży (1832).